Nắm vững nghệ thuật đọc sâu: Close Reading
Khám phá kỹ thuật đọc sâu để phân tích và hiểu rõ hơn về các tác phẩm văn học trong chương trình IBDP
Là học sinh IBDP, chắc hẳn các em đã quen thuộc với việc phân tích văn học. Tuy nhiên, khi phải đối diện với những tác phẩm tiểu thuyết, kịch hoặc thơ phức tạp, không phải lúc nào cũng dễ dàng biết bắt đầu từ đâu. Đây chính là lúc phương pháp “đọc sâu” (close reading) trở nên vô cùng hữu ích.
Đọc sâu không chỉ là đọc một cách kỹ lưỡng hay chậm rãi; đó là cách chúng ta tiếp cận tác phẩm một cách chi tiết, tìm hiểu các tầng nghĩa, những mô hình lặp lại (patterns) và các mối liên hệ (connections) ẩn dưới bề mặt văn bản.
Trong bài viết này, cô sẽ hướng dẫn các em từng bước để rèn luyện kỹ năng đọc sâu, giúp các em có cách tiếp cận phân tích và phản biện sắc bén hơn khi đọc văn học. Để bài viết trở nên gần gũi hơn, chúng ta sẽ cùng xem xét một số ví dụ từ những tác phẩm nổi tiếng.
Bước 1: Đọc văn bản mà không vội phán xét
Đầu tiên, hãy đọc qua tác phẩm để hiểu rõ về nội dung cơ bản như cốt truyện, bối cảnh và nhân vật. Ở lần đọc này, các em đừng vội suy nghĩ về việc phân tích. Mục tiêu chỉ đơn giản là tiếp nhận và nắm bắt mạch truyện.
Ví dụ:
Trong 1984 của George Orwell, trước hết các em nên tập trung vào việc theo dõi cuộc sống hàng ngày của Winston Smith và cảm nhận bối cảnh tàn bạo của chế độ độc tài toàn trị, mà không cần phân tích ngay ý nghĩa tượng trưng của Big Brother hay the Party.
Bước 2: Chọn một đoạn văn cụ thể để phân tích
Sau khi đã hiểu tổng quan về tác phẩm, hãy chọn một đoạn văn, một cuộc hội thoại hoặc thậm chí chỉ một câu mà các em thấy có gì đó đặc biệt hay thú vị. Đoạn này có thể chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc hoặc gợi ra những thắc mắc mà các em muốn khám phá kỹ hơn.
Ví dụ:
Trong The Great Gatsby của F. Scott Fitzgerald, đoạn Gatsby ngắm ánh sáng xanh bên kia vịnh có vẻ đơn giản ban đầu. Nhưng nếu các em tập trung phân tích kỹ hơn, sẽ nhận ra rằng ánh sáng đó tượng trưng cho khát vọng và giấc mơ của Gatsby, đặc biệt là mối tình với Daisy và giấc mơ Mỹ đầy lý tưởng của anh.
Bước 3: Chú ý đến cách sử dụng ngôn ngữ
Đây là bước cốt lõi trong quá trình đọc sâu: hãy tập trung vào cách tác giả chọn từ ngữ (diction), hình ảnh (imagery), ẩn dụ (metaphors), so sánh (similes) và các biện pháp tu từ khác. Hãy tự hỏi tại sao tác giả lại chọn những từ ngữ hay hình ảnh này? Nó gợi lên cảm xúc gì? Có ẩn ý gì sâu xa hơn ngoài nghĩa đen không?
Ví dụ:
Trong Macbeth của Shakespeare, khi Lady Macbeth nói “Out, damned spot! Out, I say!”, câu nói này không chỉ đơn thuần ám chỉ vết máu thật. Sự lặp lại và giọng điệu khẩn cấp của câu nói thể hiện sự dằn vặt và điên loạn trong tâm trí bà, còn vết máu tượng trưng cho tội lỗi không thể xóa nhòa.
Bước 4: Tìm kiếm sự lặp lại
Tác giả thường lặp lại một số hình ảnh, biểu tượng hoặc motif để nhấn mạnh một ý tưởng cụ thể. Việc nhận diện những mô hình lặp lại này sẽ giúp các em hiểu rõ hơn về chủ đề và thông điệp chính của tác phẩm.
Ví dụ:
Trong One Hundred Years of Solitude (Trăm Năm Cô Đơn) của Gabriel García Márquez, sự cô đơn là một motif lặp đi lặp lại nhiều lần, dù là qua sự cô lập về thể xác hay khoảng cách tinh thần giữa các nhân vật. Điều này làm nổi bật một trong những chủ đề lớn của tác phẩm: sự cô đơn không thể tránh khỏi của con người dù họ cố gắng kết nối với nhau.
Bước 5: Đặt kết quả phân tích vào bối cảnh rộng hơn
Sau khi tìm ra những chi tiết thú vị, các em cần xem xét cách chúng gắn kết với các chủ đề lớn hơn trong tác phẩm. Hãy nghĩ về bối cảnh lịch sử, xã hội hay chính trị của văn bản. Điều này có giúp các em hiểu sâu hơn thông điệp mà tác giả muốn truyền tải không?
Ví dụ:
Khi đọc Things Fall Apart của Chinua Achebe, sự sụp đổ của nhân vật Okonkwo không chỉ là một bi kịch cá nhân mà còn là biểu hiện của sự tan rã của xã hội truyền thống Igbo dưới áp lực từ thực dân châu Âu. Câu chuyện của Okonkwo được Achebe sử dụng như một lăng kính để nhìn nhận những tác động tiêu cực của chủ nghĩa thực dân.
Bước 6: Hình thành luận điểm
Bây giờ, sau khi đã thu thập đầy đủ bằng chứng, hãy bắt đầu hình thành luận điểm của riêng mình. Các em cần suy nghĩ về thông điệp mà tác giả đang muốn truyền tải và sử dụng bằng chứng từ văn bản để củng cố quan điểm của mình.
Ví dụ:
Trong Beloved của Toni Morrison, hình ảnh nước được lặp đi lặp lại có thể được hiểu là biểu tượng của sự sống và cái chết, liên quan đến lịch sử phức tạp của chế độ nô lệ. Nước vừa đại diện cho chuyến hành trình xuyên Đại Tây Dương trong “Middle Passage,” vừa gợi nhớ về những ký ức và chấn thương mà các nhân vật phải đối mặt, như một dòng chảy không ngừng.
Bước 7: Xem lại và chỉnh sửa
Cuối cùng, sau khi hoàn thành phân tích lần đầu, đừng ngần ngại xem lại và chỉnh sửa. Đôi khi việc tạo khoảng cách với cách hiểu đầu tiên, tham khảo thêm các nguồn tài liệu bổ sung hoặc thảo luận trên lớp có thể giúp các em phát hiện ra những chi tiết mới và cải thiện lập luận của mình.
Kết luận
Đọc sâu là một kỹ năng quan trọng, đặc biệt đối với học sinh IBDP trong quá trình học tập và nghiên cứu văn học. Kỹ năng này giúp các em đi sâu vào tác phẩm, khám phá các lớp ý nghĩa ẩn dưới bề mặt câu chữ, làm cho việc đọc trở nên thú vị và phong phú hơn. Khi tuân theo các bước này - đọc không phán xét, chọn đoạn văn cụ thể, chú ý ngôn ngữ, tìm kiếm patterns, đặt phân tích vào bối cảnh, hình thành luận điểm và nghiền ngẫm lại - các em sẽ phát triển khả năng phân tích sắc bén và tư duy phản biện khi tiếp cận văn học.
Hãy nhớ rằng, đọc sâu không phải là một quy trình cứng nhắc mà là một hành trình khám phá. Đừng ngại thử nghiệm và khám phá những tầng nghĩa sâu mà văn bản đem lại. Dù đó là thế giới rực rỡ của thập niên 1920 trong tác phẩm của Fitzgerald hay một ngôi làng giàu truyền thống của Achebe, mỗi tác phẩm văn học đều chứa đựng những góc khuất qua góc nhìn riêng của các em.
Chúc các em học tập hiệu quả và tận hưởng quá trình này!
P.S. Các em có thể tham khảo thêm hướng dẫn này của The Writing Center ở University of Wisconsin-Madison để có thêm ví dụ về cách đọc sâu một tác phẩm thơ.
Quý phụ huynh và các em học sinh quan tâm đến môn học này, xin liên hệ cô Xuyến - tốt nghiệp thạc sĩ Văn học Anh tại Anh Quốc - tại đây để được tư vấn, hỗ trợ.